Het aantal zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) groeit nog steeds. Ongeveer 1 op de 10 werkenden is zzp'er. En deze zelfstandigen zijn ook meer en meer actief in branches waar dat vijftien jaar geleden nog tamelijk ongebruikelijk was, zoals de zorg, het onderwijs en zelfs pakketbezorging. Niet zelden zijn deze zzp’ers niet- of onderverzekerd, bouwen niet of nauwelijks pensioen op en nemen zo behoorlijke financiële risico’s. In het komende nummer van Inzichtelijk vertelt hoogleraar economie Olaf van Vliet van de Universiteit Leiden over de opkomst van zzp’ers en in welk financieel wespennest zij soms terechtkomen.
De opkomst van zzp’ers is volgens Van Vliet, die is gespecialiseerd in de arbeidsmarkt, goed te verklaren uit de groeiende behoefte aan flexibiliteit op de arbeidsmarkt. Flexibiliteit bij werkgevers én bij de zzp’ers zelf. En Nederland kent een vruchtbaar klimaat voor het floreren van zzp’ers: er zijn diverse fiscale voordelen. Ondanks vele bureaus en adviseurs die beginnende zzp’ers helpen inzicht te geven in hun financiële verplichtingen en het afdekken van risico’s, gaat het regelmatig fout. De overheid deed voor de val van het kabinet in juli de eerste aanzet om te komen te een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering (AOV). Belangrijk obstakel daarbij is de enorme diversiteit van de groep. Van Vliet stelt dat we ons over de topinkomens in de groep niet zoveel zorgen hoeven te maken, maar dat ligt anders voor bijvoorbeeld een pakketbezorger. “Zij hebben weinig marge om financiële buffers op te bouwen of verzekeringen of een pensioenregeling aan te gaan. Dat maakt ze financieel kwetsbaar. Denk eens aan een zzp-bouwvakker die van een steiger valt. Als hij geen arbeidsongeschiktheidsverzekering heeft, valt ie ook nog eens in een financieel gat.” Iets dergelijks geldt ook voor een pensioenvoorziening. Veel zzp’ers proberen wat te sparen of opzij te leggen voor later, maar een gedegen pensioenregeling is er meestal niet. Voor veel zzp’ers is de omzet het inkomen en is er geen ruimte om maandelijks honderden euro’s in een pensioenpot te stoppen. Prof. Van Vliet: “Vroeg of laat wordt dat wel een vraagstuk.”
Doorgeschoten?
Al in 2020 concludeerde een commissie-Regulering van Werk, ook bekend als de commissie Borstlap, dat Nederland wel doorschoot wat betreft het werken met zzp’ers. Van Vliet constateert dat de Nederlandse overheid de fiscale voordelen iets probeert te verminderen. “Ik weet dat de zelfstandigenaftrek iets wordt afgebouwd. Het idee erachter is om de groep zzp’ers en met name de financieel kwetsbaren, te verkleinen en tegelijkertijd werken in vast dienstverband aantrekkelijker te maken.” Een fiscale drijfveer om zzp’er te worden is volgens hem sowieso geen goed uitgangspunt. Andersom geldt wel: in deze krappe arbeidsmarkt is de positie van zzp’ers – als het goed is – juist sterk. Dat vraagt dan wel weer om de behendigheid dat ten opzichte van werkgevers goed te benutten. Ook zou het een idee zijn als de overheid c.q. belastingdienst strenger gaat controleren op schijnzelfstandigheid, waarbij werknemers het statuut van zelfstandige hebben, maar in werkelijkheid een beroepsactiviteit uitoefenen onder het gezag van een werkgever. Van Vliet: “Je kunt je bij veel zzp’ers afvragen of het werkelijk ondernemers zijn.”
