Hypotheeknormen uitgelegd: ‘Streng toetsen voorkomt financiële problemen’

Een hypotheek is de grootste lening in het leven van veel mensen en drukt daardoor zwaar op het budget. Om ervoor te zorgen dat die lening verantwoord en naar ratio van iemands financiële draagkracht gebeurt, zijn de hypotheeknormen ontwikkeld. Deze wettelijke regels maken transparant hoeveel iemand kan lenen op basis van inkomen. Het Nibud adviseert de Rijksoverheid jaarlijks over de hoogte van deze normen. Senior wetenschappelijk medewerker Marcel Warnaar legt uit waarom strenge toetsing aan de poort noodzakelijk blijft en waar ruimte zit voor maatwerk.

Wat zijn hypotheeknormen en waarom zijn ze nodig?
Warnaar: “Hypotheeknormen zijn wettelijke regels die bepalen wat iemand verantwoord kan lenen op basis van inkomen. Die normering is in Nederland stevig verankerd en geeft duidelijkheid: zowel de consument als de hypotheekaanbieder weet waar hij aan toe is. Achter de normen zitten uitgebreide bestedingsdata en praktijkervaring over wat gezinnen gemiddeld nodig hebben om rond te komen. De normen zijn belangrijk omdat een hypotheek decennialang op het budget drukt. Als lasten niet meer te betalen zijn, kan dat leiden tot verkoop van de woning of grotere problemen. Door aan de poort streng te toetsen, beschermen hypotheeknormen huishoudens tegen te hoge lasten, blijft de rente lager omdat banken minder risico-opslag hoeven te rekenen én worden systeemrisico’s beperkt voor de samenleving. Zo blijft wonen betaalbaar op de lange termijn en blijft het kredietstelsel stabiel en betrouwbaar.”

Hoe persoonlijk zijn de normen toepasbaar? Is er ruimte voor maatwerk?
“Volledig individueel doorrekenen voor dertig jaar is praktisch ondoenlijk. Daarom werken we met inkomensafhankelijke gemiddelde uitgaven en bouwen we een besparingsmarge in voor wie maximaal wil lenen. Zo voorkom je dat mensen richting financiële kwetsbaarheid wordt geduwd. De hoofdregel is ‘comply or explain’: je volgt de norm, maar met een goed onderbouwde reden (iemand krijgt bijvoorbeeld een aantoonbare loonsverhoging) kan men afwijken van de standaardnorm.”

Waarom is transparantie over de ‘leencapaciteit’ van belang?
“Uitlegbaarheid is cruciaal: onze adviesrapporten laten aannames en keuzes zien, van energie- tot onderhoudskosten. Die bedragen zijn onderbouwd door grote datasets over bestedingspatronen, van de prijs van spinazie tot gebruikelijke uitgavenpatronen. Via Stichting BKR ziet de hypotheekaanbieder welke kredieten en maandlasten er al zijn. Die bestaande financiële verplichtingen tellen altijd mee en verlagen de ruimte voor woonlasten. Een euro kan maar één keer uitgegeven worden. Die transparantie maakt de uitkomst eerlijker én voorspelbaarder, zowel voor de consument als de hypotheekaanbieder.”

Waar ziet u winst voor de toekomst?
“In sommige landen wordt maandelijks de actuele kredietportefeuille geregistreerd, inclusief hypotheekaflossingen. Dat betekent kredieten blijven volgen, hypotheken registreren bij verstrekking en niet alleen bij achterstanden. Dat geeft een scherper, actueler beeld van iemands financiële situatie en helpt problemen te voorkomen. Zo’n aanvulling zou hier ook waardevol kunnen zijn. Maar ook periodieke updates en her-evaluaties van een hypotheek (bijvoorbeeld elke vijf jaar) zouden kunnen helpen om de hypotheek mee te laten bewegen met de levensfase.”

Hoe kunnen Nibud en Stichting BKR elkaar versterken rondom financiële inclusiviteit?
“Bij Nibud werken wij altijd langs twee sporen: ‘zwemvestjes’ (het verstrekken en aanleren van vaardigheden en informatie) en ‘hekjes’ (grenzen stellen en bescherming bieden), zoals in de vorm van de hypotheeknormen. BKR voegt daar transparantie aan toe door inzicht te geven in bestaande kredieten. Die combinatie helpt voorkomen dat consumenten te veel risico nemen, terwijl kredietaanbieders verantwoord krediet kunnen blijven verstrekken.”