Informele schulden: een verborgen probleem met grote gevolgen

Informele schulden, leningen aangegaan binnen het eigen sociale netwerk, vormen een verborgen maar groeiend probleem. Marion Weijers, senior-adviseur bij het Nibud, vertelt over dit fenomeen en stelt dat beter inzicht in deze schulden van belang is. Niet alleen voor schuldhulpverlening, maar ook voor kredietverstrekkers is het essentieel om een compleet beeld van uitstaande leningen en schulden te hebben.

Informele schulden ontstaan wanneer mensen geld lenen van familieleden, vrienden of kennissen. Mensen die niet in aanmerking komen voor formele kredietverlening, omdat ze al schulden hebben of een te laag inkomen, wenden zich vaker tot hun directe omgeving voor steun en financiële hulp.
 
Onzichtbare schulden
“In tegenstelling tot formele schulden bij instanties als banken of energiemaatschappijen, zijn informele schulden meestal nergens geregistreerd en is er geen bewijs zoals een contract of schuldbekentenis. Hierdoor blijven deze schulden onzichtbaar voor schuldhulpverleners”, legt Weijers uit. Deze schulden worden daardoor niet meegenomen in schuldregelingen of saneringen en dat vormt een probleem. “Je leent omdat er acute noodzaak is, bijvoorbeeld om huisuitzetting te voorkomen. Vervolgens kom je bij de schuldhulpverlening en blijkt dat deze informele schuld niet wordt meegeteld, omdat je die niet kunt aantonen”, vertelt Weijers. “Deze situatie leidt zo tot een vicieuze cirkel waaruit het moeilijk te ontsnappen is.”
 
Risico’s van informele schulden
De impact van informele schulden reikt verder dan alleen in de financiële sfeer. “Wanneer je iets niet kunt terugbetalen aan je familie, wordt elke sociale gelegenheid stressvol”, zegt Weijers. “Je voelt je bezwaard, vermijdt bijeenkomsten en je sociale netwerk wordt een bron van schaamte in plaats van steun.” In sommige gevallen kunnen onbetaalde informele schulden zelfs leiden tot conflicten binnen families, sociale isolatie of psychische klachten. Weijers benadrukt dat deze schulden het zelfbeeld, de autonomie en waardigheid van mensen onder druk kunnen zetten. Een ander risico is het agressief innen van informele schulden, waardoor ook familieleden onder druk kunnen worden gezet. “Als iemand een informele lening niet kan terugbetalen, stappen schuldeisers soms naar andere familieleden. Broers of zussen voelen zich dan moreel verplicht om die schuld te voldoen.” Hierdoor wordt de verantwoordelijkheid breder gedragen, maar ook zwaarder gevoeld.
 
Actief navraag doen
De grootste uitdaging is de onzichtbaarheid van deze schulden. Ze staan niet in een register, zijn vaak niet op papier vastgelegd en worden ook niet spontaan benoemd. Hoewel banken en formele kredietverstrekkers geen zicht hebben op informele schulden, zouden zij volgens Weijers wel actief kunnen informeren of er sprake is van informele leningen. De zorgplicht vereist immers een volledig beeld van de financiële situatie van een klant. Voor schuldhulpverleners geldt hetzelfde: door proactief, zonder oordeel, te vragen naar dit soort schulden kan er beter maatwerk worden geleverd. “Laten we stoppen met oordelen en beginnen met vragen”, benadrukt Weijers. Hulpverleners kunnen door goede gespreksvoering veel signalen opvangen. “Als iemand vertelt dat er een schuld was bij de woningcorporatie die nu is opgelost, maar er is geen regeling zichtbaar, dan kan het goed zijn dat dit informeel is afgelost.” Ze stelt dat het ook belangrijk is om te kijken naar het aflossingsvermogen. “Ook al kun je een schuld niet formeel meenemen, je kunt er wel rekening mee houden in het budgetoverzicht. Iemand wil die schuld aan zijn moeder of buurman immers wél aflossen.”

Het bespreekbaar maken van informele schulden is cruciaal om grotere problemen te voorkomen. “We moeten deze schulden erkennen als volwaardig onderdeel van iemands financiële situatie. Alleen dan kunnen we passende hulp bieden”, benadrukt Weijers.