De bijzondere stap van de gemeente Arnhem

Een opmerkelijk bericht eerder dit jaar: de gemeente Arnhem koopt de schulden van een aantal huishoudens in de wijk Immerloo II op. Zonder voorwaarden. Wethouder Mark Lauriks van Bestaanszekerheid probeert op deze manier vicieuze cirkels te doorbreken. Hoe doet Arnhem dat? We vroegen het de wethouder.

Waar bestaat de geboden hulp precies uit? 
Lauriks: “Met hulp van een opkoopfonds kopen we de schulden af. Hieraan zijn geen voorwaarden verbonden. Deelnemers aan het experiment krijgen – zonder verplichting – twee jaar professionele hulp aangeboden na het opkopen van hun schulden. We willen mensen niet afschrikken van deelname omdat we iets tegenover het afkopen van de schulden stellen. Tot nu toe zien we dat bijna alle deelnemers gebruikmaken van ons aanbod en samen met ons willen werken aan hun toekomst.” 

Waarom acht u deze maatregel effectiever dan andere schuldhulpprogramma’s? 
“Voor veel mensen kan ‘normale schuldhulp’ goed werken. Maar het is niet voor iedereen effectief. De totale maatschappelijke kosten van de gevolgen van schulden, bijvoorbeeld door de kosten van GGZ, jeugdzorg, WMO, arbeidsverzuim, zijn veel hoger dan het totale bedrag van alle schulden bij elkaar opgeteld. Tegelijkertijd zien we dat het huidige systeem de groep met de grootste problemen vaak niet of veel te laat bereikt. En maar een klein deel van deze groep komt uiteindelijk van hun schulden af. Ondertussen ontwikkelen mensen met schulden steeds meer en grotere problemen waar ze steeds moeilijker uitkomen. Ze hebben daarnaast moeite om voor de lange termijn rationele keuzes te maken. Zolang ze hun schuld met zich meeslepen, staat hun leven stil. Met dit experiment maken we mensen in één keer los van de schulden die telkens boven hun hoofd hangen. Waardoor er weer ruimte ontstaat om te werken aan de toekomst. En daarbij bieden we dan hulp aan.” 

Welke criteria gebruikt u om te beslissen wiens schulden worden opgekocht? 
“Allereerst komen alle deelnemers uit Immerloo II, volgens het CBS de armste postcode van Nederland, in aanmerking. Daarnaast moet er sprake zijn van een problematische schuld. Hierbij kijken we naar drie punten: de grootte van de betalingsachterstand, de hoeveelheid schuldeisers en de duur van de schuld. Tot slot worden gezinnen met kinderen het eerst geholpen, omdat daarmee generationele armoede kan worden voorkomen en we ervoor zorgen dat minder kinderen opgroeien in armoede.”

Wat betekent de geboden hulp voor de ontvangende inwoners, ook naar de toekomst toe? 
“Mensen met schulden hebben vaak onterecht een stigma. Met dit experiment willen we laten zien dat mensen de controle over hun eigen toekomst terugkrijgen wanneer schulden wegvallen. Tegelijkertijd blijft het een experiment. We denken dat het werkt, maar weten nog niet wat de uitkomst is. Daarom volgen onderzoekers het experiment de komende jaren op verschillende manieren. Zo worden gezinnen gevolgd om te kijken wat het experiment doet met hun leven. Ook onderzoeken we in hoeverre deze aanpak kan bijdragen aan het omlaag brengen van de maatschappelijke kosten die schulden met zich meebrengen.”

Welke maatregelen nemen jullie om te voorkomen dat inwoners opnieuw in de schulden raken? 
“Eigenlijk start het traject pas wanneer de schulden zijn afgekocht. Alle deelnemers krijgen een traject aangeboden van twee jaar. Dan gaan deelnemers twee jaar onder begeleiding van gespecialiseerde hulpverleners werken aan onderliggende problemen, of het creëren van een stabiele inkomenssituatie. Alleen als ze dat willen, het is geen voorwaarde. Het blijft een experiment, we weten pas over een aantal jaren of onze aanpak succesvol is geweest. Wel stemmen eerdere soortgelijke experimenten positief. We zien daar dat het werkt om schulden weg te nemen en mensen zo weer controle te geven over hun eigen toekomst.”

Bent u niet bang voor een ‘aanzuigende werking’ door het gratis vangnet?
“Die vraag heeft te weinig oog voor hoe schrijnend je persoonlijke situatie kan zijn als je schulden hebt. Er zijn mensen die op de grond slapen omdat ze geen geld hebben voor een matras. Of die zelf het avondeten overslaan zodat hun kinderen wel iets te eten hebben. We hebben goed nagedacht over wie er mee kan doen met dit experiment. En achter elke deur waar we nu zijn geweest zien we dat het gerechtvaardigd is. Bovendien ken ik geen mensen die zullen zeggen: ‘Het is het mij waard om eerst afgesloten te worden van gas, water, licht en elke dag deurwaarders langs te krijgen om een schuld te nemen die de gemeente uiteindelijk afbetaalt.”