Problematische en consumptieve schulden van huishoudens bevinden zich op het laagste punt in jaren. De toename van mensen met schulden moet nog beginnen, voorspelt Piet Rietman, econoom bij het Economisch Bureau van ABN AMRO. “Schuldenproblematiek is als een veenbrand.”
Schuldenproblematiek is een verschijnsel dat moeilijk te duiden is, verspreid over de jaren optreedt en zoals een veenbrand steeds op andere plekken aan de oppervlakte kan komen. Op de site van ABN AMRO verduidelijkte Rietman dat onlangs aan de hand van het voorbeeld van ene Mark. Hij voert een éénpersoonshuishouden, heeft een modaal salaris, een arbeidsverleden van vijftien jaar, geen schulden en een huurwoning. Vijf jaar nadat zijn werkgever in maart 2020 NOW aanvroeg, raakt hij toch verzeild in de wereld van postorderkredieten en incassobureaus. Dat gaat als volgt:
Maart 2020: Mark’s werkgever vraagt NOW aan
September 2021: laatste tranche NOW
April 2022: bedrijf failliet, Mark in de WW
Juni 2022: WW gaat naar 70 procent laatste loon
April 2023: Mark belandt in de bijstand
2024: De eerste betalingsachterstanden beginnen
2025: De eerste problematische schulden worden geregistreerd
“De WW zorgt er bij modale huishoudens vaak voor dat ontslag nog niet direct tot problematische schulden leidt”, licht Rietman de tijdlijn toe. “In dit geval vormt de coronacrisis de aanleiding van problematische schulden die pas vijf jaar later worden geregistreerd. De tijdslijn is natuurlijk anders voor lagere inkomens en kortere arbeidsverledens. Er zijn ook mensen met de kenmerken van Mark die alsnog meteen in de schulden komen of al zitten. Voorbeelden hiervan zijn slachtoffers van de toeslagenaffaire of zzp’ers waarvoor geen of te weinig coronasteun was of waar deze steun niet op tijd kwam. Hier komen in de loop der jaren steeds meer typen huishoudens bij. Daarnaast is er sprake van een ‘long tail’: bij schuldhulpverleners melden zich nog altijd mensen waarbij de problematiek begon door de vorige economische crisis.”
-Het zegt dus eigenlijk niets, dat het percentage huishoudens met problematische schulden tijdens de coronacrisis is afgenomen?
Rietman: “Nou, het zegt vooral iets over de gestegen koopkracht van huishoudens. Het percentage huishoudens met een consumptief krediet is ook afgenomen. Dit is iets minder gerelateerd aan de koopkracht. Sommige huishoudens gaan juist een consumptief krediet aan als de koopkracht stijgt en het vertrouwen in de toekomst groot is. Ook is er aan de aanbodzijde veel veranderd: de markt voor consumptief krediet is door regelgeving kleiner geworden.”
-Wat is de verwachting voor de komende jaren?
“Problematische en consumptieve schulden blijven nog wel even op een bijzonder laag niveau zitten. Maar de verwachting is ook dat het aantal mensen met schulden gaat toenemen. Huishoudens die in de financiële problemen komen door de coronacrisis kunnen in 2020 al opduiken in de statistieken of pas in 2027. In dezelfde statistiek zitten huishoudens die om een andere reden schulden hebben. Er kan ook een combinatie van redenen zijn en de redenen kunnen ook onbekend zijn. Andere sociaaleconomische variabelen zijn meer geconcentreerd en eenduidiger. Als de werkloosheid piekt in 2022, dan is het grootste probleem het gebrek aan werk in dat jaar. Als de lonen gemiddeld 3% stijgen, dan zullen ze in de ene sector met 2% stijgen en in de andere sector met 4%, maar nergens stijgen ze met 7% of dalen ze.”
-Dus schuldenproblematiek is als een veenbrand en slecht in cijfers te vatten. Geldt dat ook voor de gevolgen?
“Ja. Maar dat de gevolgen groot zijn, is duidelijk. Uit onlangs gepubliceerd CPB-onderzoek blijkt dat de kosten van de geestelijke gezondheidszorg sterker stijgen nadat mensen in financiële problemen terechtkomen. De kans op gebruik van GGZ, sociale hulpverlening en/of financiële hulpverlening neemt toe. Zo komt een probleem met een economische oorzaak als sociaal en maatschappelijk verschijnsel aan de oppervlakte. Maar om beter inzicht te krijgen in hoe onze brede welvaart zich ontwikkelt, moeten we desondanks absoluut doorgaan met het monitoren en ramen ervan.”
